KOŚCIÓŁ pw. św. ANTONIEGO PADEWSKIEGO i św. STANISŁAWA KOSTKI

Biały Kościółek Właśc. Parafialny kościół rzymskokatolicki pw. św. Antoniego Padewskiego i św. Stanisława Kostki. Także: Kościół Zgody i Biały Kościół. Wybudowany na Przedmieściu Santockim w latach 1696-1704.

Wzniesiony za murami miasta, na północny wschód od Bramy Santockiej, przy dzisiejszym placu Staromiejskim. Stanął w miejscu dawnej kaplicy św. Gertrudy i św. Wawrzyńca, jako wielowyznaniowy kościół Zgody (Templum Concordiae) dla ewangelików reformowanych i luterańskich. Środki na jego budowę pochodziły od osób prywatnych (m.in. rajcy Adama Sorgenfreya), z datków parafii mariackiej, od władz miejskich Landsbergu i elektora brandenburskiego. Budowę, rozpoczętą w 1696 roku, ukończono w 1704 roku dzięki pomocy finansowej króla Fryderyka I. Kościół został wybudowany na planie prostokąta i składał się z nawy głównej o powierzchni blisko 325 metrów kwadratowych i dwóch sal bocznych o powierzchniach odpowiednio: 21 i 27,5 metra kwadratowego. W ławkach mogło zasiąść ponad 250 wiernych. W trójkątnym prezbiterium znajdował się stół ołtarzowy, a za nim ambona. W kościele były oddzielne stalle dla duchownych reformowanych i luterańskich, z których prowadziły schody do ambony. Kościół poświęcony został 29 czerwca 1704 roku. Do 1823 roku otoczony cmentarzem św. Gertrudy, wielokrotnie niszczony (głównie przez pożary), odbudowywany i modernizowany. Pierwotnie wybudowany z niewielką wieżą zakończoną ażurowym hełmem (znaną z panoramy miasta Daniela Petzolda), którą przebudowano w 1726 roku. W 1735 roku przy świątyni dobudowano zakrystię. Pierwszy poważny remont kościoła rozpoczęto w 1756 roku. Wówczas budynek kościoła, z wyjątkiem wieży, został niemal całkowicie rozebrany i odbudowany od nowa. W maju 1768 roku kościół spłonął podczas wielkiego pożaru, jaki wybuchł na Przedmieściu Santockim. Prace przy jego odbudowie rozpoczęto dwa lata później. Nowy kościół, większy, ale bez wieży, został ukończony w 1777 roku. Zaprojektował go związany z Landsbergiem budowniczy krajowy Ludwig Friedrich Hahn, który sprawował też nadzór nad budową. O pożarze i odbudowie kościoła przypominała łacińska inskrypcja na tablicy umieszczonej na frontowej ścianie kościoła: Templum Concordiae. Utrique religioni evengelicae. Sacrum, funesto incendio, d. 31 mai 1768. Funditus deletum. Auspiciis Friderici Magni Borussorum. Regis. Restauratum anno 1776. Nową wieżę, po zachodniej stronie kościoła, dobudowano w 1863 roku m.in. dzięki darowiźnie zapisanej przez landsberskich rentierów Wilhelma i Hanne Gieslerów. Budowa wieży poprzedziła kolejną przebudowę kościoła, która miała miejsce w latach 1864-1865. Wówczas fasady i wykończenia, wcześniej utrzymane w stylu klasycystycznym, zostały zastąpione neoromańskimi. W latach 1794-1796 w kościele Zgody funkcję wikarego pełnił i wygłaszał kazania mieszkający w tym okresie w Landsbergu słynny niemiecki filozof, teolog protestancki i kaznodzieja Friedrich Schleiermacher. Fakt ten został upamiętniony pawilonem z popiersiem filozofa, wybudowanym w 1848 roku w pobliżu kościoła. Następne ważne remonty miały miejsce w 1880, 1892 (m.in. rozbudowano zakrystię) i 1896 roku. W nocy z 23 na 24 lipca 1911 roku w wyniku pożaru powstałego po uderzeniu pioruna spaliła się wieża z dzwonami. Nowe dzwony zawieszono w kościele dopiero w 1923 roku. W tym samym roku kościół Zgody stał się luterańskim kościołem parafialnym, pozostając nim do 1945 roku. W 1930 roku uznany w Brandenburgi malarz kościelny Sandfort odnowił jego wnętrze. Od 1816 roku kościół pełnił funkcję kościoła garnizonowego, a w pierwszej połowie XIX wieku (w 1855 roku) odprawiane były w nim msze katolickie (głównie dla polskich i czeskich katolików).

Po wojnie Rosjanie spalili wnętrze kościoła (w 1945 roku). Usunięte zostało też jego całe wyposażenie. Srebrne i pozłacane kielichy (w tym np. kielich podarowany w 1704 roku przez króla Fryderyka I, czy kielich ufundowany przez Chrystiana Hassego i Eufrozynę Szyman w 1726 roku), patery (m.in. sygnowana przez Bernarda Giuppego z Berlina), srebrne i złocone puszki na hostię, lichtarze i świeczniki zaginęły. Zachowała się XVIII-wieczna chrzcielnica, która została przeniesiona do kościoła pw. św. Trójcy na Wieprzycach. W tym samym roku, mimo starań wspólnoty ewangelickiej, kościół przejęli katolicy. Odremontowany w latach 1947-1948, poświęcony został 6 czerwca 1948 roku jako kościół szkolny pw. św. Stanisława Kostki. Pierwotnie prowadzony przez osobnego rektora, a od 1950 roku przez oo. kapucynów z parafii św. Krzyża przy ulicy Warszawskiej. W 1971 roku, na mocy porozumienia pomiędzy biskupem Wilhelmem Plutą a prowincjałem o. Gabrielem Bartoszewskim, kościół został przekazany na własność Zakonowi Braci Mniejszych Kapucynów. Wpisany został też do rejestru zabytków (nr 2103). W latach 1974-1978 staraniem gwardianów, oo. Bogusława Rosochackiego i Józefa Korzeniowskiego, kościół został przebudowany i powiększony. Nowy projekt świątyni został opracowany przez gorzowskich architektów: Tadeusza Ignatowicza, Jerzego i Józefa Hermanowiczów oraz prof. Romualda Sołtysa z Gdańska (projekt wnętrza). W ramach przebudowy m.in. wyburzono stare ściany i postawiono nowe – żelbetonowo-szklane. Przebudowany kościół powstał na planie prostokąta o wymiarach 38,18 na 13,40 metrów, z wieżą przy elewacji zachodniej, zwieńczoną latarnią i wysmukłym stożkowym hełmem, zakrystią oraz biurem parafialnym. Przykryty został dachem dwuspadowym z blachy miedzianej. Autorami drewnianego wyposażenia kościoła są Władysław Truszkowski (ławki, boazerie i drewniane elementy sufitu) oraz Adam Skałba (drewniane ornamenty), a drogi krzyżowej Ryszard Kaczor. 24 grudnia 1978 roku kościół został ponownie poświęcony przez prowincjała o. Pacyfika Dydycza, a w kwietniu 1979 roku powtórnie wpisany do rejestru zabytków (nr 253/79). Od grudnia tegoż roku stał się kościołem pw. św. Antoniego Padewskiego i św. Stanisława Kostki, a w sierpniu 1996 roku, dekretem bpa Adama Dyczkowskiego, kościołem parafialnym Braci Mniejszych Kapucynów. 29 stycznia 1995 roku w dawnym kościele Zgody odbyła się msza ekumeniczna przedwojennych i obecnych mieszkańców Gorzowa, inaugurująca obchody corocznych Dni Pamięci i Pojednania. W 2000 roku na wieży zamontowano dzwony elektroniczne, wybijające godziny oraz wygrywające m.in. Anioł Pański i Maryjo, Królowo Polski. W maju 2005 roku w kościele odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Dzieciom Wojny.

Od 1988 roku przy kościele mieści się nowo wybudowany klasztor Braci Mniejszych Kapucynów. [ Dane na dzień: 30.06.2015 ]

Autor: Kazimierz Ligocki / również zdjęcie
Prawa autorskie do tekstów i zdjęć zastrzeżone ©.

Źródła: [1] - "Trakt" - 25/2004 - [tam: Zdzisław Linkowski]; [2] - "Zabytki północnej części województwa lubuskiego" – praca zbiorowa [tam: Błażej Skaziński] – 2004; [3] - "Encyklopedia Gorzowa" - Jerzy Zysnarski - 2007; [4] - "Gorzów Wielkopolski. Przewodnik po historycznych miejscach i dzielnicach" - Krystyna Kamińska - 2008; [5] - opracowania Agnieszki Dębskiej (Pracownia Miejskiego Konserwatora Zabytków); [6] - portale: www.gorzow.kapucyni.eu; www.giik.pl
Zobacz też : RELIGIE, KOŚCIOŁY, DUCHOWIEŃSTWO | ZABYTKI, ARCHITEKTURA